هون‌لار و تورکوستان - سئیفددین آلتایلی
هون‌لار و تورکوستان - سئیفددین آلتایلی
“کؤک‌لریمیزه ائنمه‌لی و حادثه‌لرین بؤلدوگو تاریخیمیزین ایچینده
بوتؤولشملیگیک.”
آتاتورک
میللت‌لرین بؤیوک‌لوگو اونلارین یاراتدیغی بؤیوک دؤولت‌لرله و یا ایمپئراتورلوق‌لارلا اؤلچوله بیلمز، البته بون‌لاری گؤزدن یایین‌دیرماق دا اولماز.
بؤیوک دؤولت‌لر قورا بیلر، بؤیوک ایمپئراتورلوق‌لار یارادا بیلرسینیز، آنجاق تاریخه اؤز مؤهورونوزو باسیب آدینیزی ابه‌دی‌لش‌دیره بیلمیرسینیزسه، بؤیوک بیر مدنیت یارادا‌راق بشریتین ایستیفاده‌سینه وئره بیلمیرسینیزسه، قوردوغونوز بؤیوک و گوج‌لو دؤولتین و یا ایمپئریانین معناسی اولماز، آدینیز تاریخین قبیریستانلیغیندا اؤزونوزه مخصوص بیر مزار داشی کیمی قالار، گلیب گئدن نسیل‌لر آدینیزی ساده‌جه اولا‌راق تاریخ کیتابلاریندان اوخویارلار. بوگون دونیا تاریخینه نظر سالدیغیمیز واخت، قارشیمیزا بو جور سایی حسابی اولمایان دؤولت‌لر چیخیر و اونلارین هامی‌سی تاریخین ایبرت گؤتوروله‌سی قاران‌لیق مزارلیغیندا اویویورلار. هئتت‌لر، آککادلار، شومئرلر، بابیل‌لی‌لر و دیگرلری. بیز تورک‌لر، میللت اولا‌راق اون مین‌لرله ایل اول‌دن دؤولت کیمی وار ایدیک، بوگون ده واریق، صاباح دا وار اولاجاییق.
تورک میللتی‌نین بؤیوک‌لوگونون سیرری ندیر دئیه سوال وئرسه‌نیز اونا بو جاوابی وئررم: بیز، میللت اولا‌راق تاریخ سهنه‌سینده چیخیش ائدن‌دن بری هئچ واخت ظالم اولمادیق، اؤزگه خالق‌لاری و اونلارین مدنیتینه، اؤزلرینه یوخاری‌دان باخمادیق، هئچ کسین امیینی سومورمدیک، گوج‌سوزو تاپدامادیق و گوج‌لولرین قارشی‌سیندا یئددی یئردن اییلیب بوکولمدیک. تاریخده سیندیغیمیز آنلار اولدو، آنجاق الله‌دان ساوایی هئچ کسین قارشی‌سیندا هئچ واخت باش ایمدیک.
مرکزی ایستانبولدا یئرلشن پان نشریاتین چاپ ائتدیگی “هون‌لار و تورکوستان” آدلی کیتاب تزه‌جه علیمه کئچدی. گ. آهمتجان آسئنا یئنه مؤهتشم بیر اثری اوخوجولارینا تقدیم ائتدی. کیتاب، ۱۸۵۴-۱۹۲۱-جی ایللر آراسیندا یاشایان آلمان سینولوق ژ. ژ. م. دئ گرووت طرفین‌دن چین ایمپئراتورلوق سالنامه‌لرینده تورک‌لرله باغلی حیسه‌لرین آلمان دیلینه ترجومه‌سی‌نین دیلیمیزه و مدنیتیمیزه اؤنم‌لی علاوه‌لرله قازاندیریلمیش واریانتی‌دیر. چین سالنامه‌لرینده بیز تورک‌لرله باغلی حددن آرتیق اؤنم‌لی معلومات‌لار واردیر و شی-جی (شی-کی) آدلانان سالنامه‌لرده هون‌لار و گؤیتورک‌لرله باغلی ماراق‌لی معلومات‌لار یازیلیب. بو سالنامه‌لر داها اولجه بعضی قرب‌لی و شرق‌لی عالیم‌لر طرفین‌دن ده ترجومه ائدیلمیشدی. جهریس م. دوم”ایجه، ژوهن ائ. هیلل، آ. ف. پ. Hulsewe، سیما قیان، سسو ما جه”ایئن، ژوهانن میجهائل ایسترئففئر، ب. Watson، اوتتو فرانکئ، سهیراتوری اونلارین ان مشهورلاری‌دیر، آنجاق ان موکممل ترجومه ایسه دئ گرووتونکی‌دیر. بو جور مؤهتشم بیر اثرین تورکجه‌یه ترجومه ائدیله‌رک مدنیتیمیزه تهویل وئریلمه‌سی حددن آرتیق اؤنم‌لی بیر حادثه‌دیر. مرهوم عالیمیمیز باهاددین اؤگل، هون ایمپاراتورلوق تاریخی آدلی اثرینی یازارکن ده گرووتون ترجومه‌سین‌دن ایستیفاده ائتمیشدی، آنجاق اثرین تامامی‌نین دیزیلیمیزه قازاندیریلماسی منیم فیکریمجه بؤیوک، داها دوزو بؤیوک‌دن ده بؤیوک بیر حادثه‌دیر.
“هون‌لار و تورکوستان” اصلا بیر نفه‌سه اوخونا‌جاق کیتاب دئییل‌دیر. اونو اوخویارکن سینیره-سینیره اوخومالیسینیز، چونکو ۲۵۰۰ ایل اوله گئدیب چیخان معلومات‌لاری بیر نفه‌سه اوخوماق اولماز. سونرا او کیتاب سیزدن تاریخی، سوسیولوژی، ائتنوقرافیا، حقوق و فیلولوژی ساحه‌سینده ده معین سویه‌ده بیلیک طلب ائدیر. “هون‌لار و تورکوستان” کیتابی ساده‌جه اولا‌راق تاریخی حادثه‌لردن صحبت آچمیر. اوردا بیزیم مین‌لرله ایل اولینه مخصوص دؤولت آنلاییشیمیز، دؤولت نیزامیمیز، قانون‌لاریمیز، حیاتا دایر فیکیرلریمیز، تانری ایله باغلی اینامیمیز، بوگون بئله دیلیمیزین معین اونسورلری ایچینده یاشایان دیرلریمیز، اللهین اونو یاراتدیق‌دان سونرا اؤزونو اؤیدوگو اینسانلا باغلی دوشونجه‌لریمیز و اؤزوموزه اولان اینامیمیز-گوونیمیز اؤز عکسینی تاپیب. بلی تاپیب‌دیر آنجاق چین سالنامه‌لرینده یازیلان‌لارین نه سویه‌ده اوبیئکتیو یازیلدیغی معلوم دئییل‌دیر. اونسوز دا او واخت یازیلان‌لارین حددن آرتیق اوبیئکتیو اولماسینی گؤزلمک بیراز سادلؤوهلوک اولار. بوگون بئله دونیایا دئموکراتیا درسی کئچمه‌یه قالخان آبش-این ایراقی سودان بهانه‌لرله ایشغا‌لی، افقانیستاندا ائتدیک‌لری، Wikileaks روسوایچی‌لیغی دونن رئاللاشمادی کی؟! روما‌لی تاریخچی‌لرین بئله هون‌لاری “اینسان اتی یئین وحشی‌لر”، آوروپا‌لی ایمپئریالیست‌لرین قاباغینی کسدیگیمیزه گؤره و اؤزگه خالق‌لاری سومورمه‌لرینه ایجازه وئرمدیگیمیزه گؤره بیزی “وحشی، باربار” کیمی تصویر ائتمه‌سینی، سلیب یوروش‌لری‌نین هانسی سبب‌لره گؤره یاراندیغینی، آرنولد تویبهه‌نین “ماوی کیتاب”ای باش‌دان آیاغا نیه گؤره یالان معلومات‌لارلا دولدوردوغونو نظره آلا‌راق چین‌لی سالنامچی‌لرین او واخت‌لار اولو بابا‌لاریمیزلا باغلی یازدیق‌لاری اوچون او قدر ده تعجب ائتمملیگیک.
عزیز گ. آهمتجان آسئنایا مدنیتیمیز آدینا سون‌سوز تشککورلریمی تقدیم ائتمک ایستییرم، چونکو بؤیوک امک وئره‌رک نشر ائتدیردیگی بو اثر بیر سؤزله مؤهتشم‌دیر. آراشدیرماچی‌لار، تاریخیمیز و مدنیتیمیزله باغلی اوزسیز بیر خزینه‌یه قوووشموش اولدولار.
ریاضیاتدا بیر اساس واردیر؛ بیر مسئلنی باشا دوشمک اونو یاری-یارییا حل ائتمک دئمک‌دیر. تاریخده ان گوج‌لو اولدوغوموز واخت‌لاردا دؤولت‌لریمیزی ییخماق ایسته‌ین‌لر “ائلچی” و یا اؤزگه سیفت‌لرله اؤلکه‌لریمیزه آدام‌لارینی یوللادی‌لار. بیزلر ده اونلاری قوناق کیمی قارشیلادیق، قبول ائتدیک و ایستدیک‌لری قدر آرامیزدا قالما‌لارینا ایجازه وئردیک. گؤیتورک یوردونا گئدن ایکی چین‌لی جاسوس آیلارلا اؤلکه‌ده قالدی، دؤولت نیزامیمیز، خالقلا ایدارچی‌لر، کومان‌دیرلرله عسگرلر، کیشی‌لرله قادین‌لار، عادت و عنعنه‌لریمیز، اینام‌لاریمیز، ائتیقادلاریمیز و حیات طرزیمیزله باغلی دقیق معلومات‌لار ییغدی‌لار و اونلاری چین خاقانینا بیر آراییش کیمی تقدیم ائتدی‌لر. چین‌لی ایستراتئگ‌لر ده او آراییش‌لاردان حرکتله حاضرلیق‌لار گؤردولر و اون ایللر چکن فعالیت‌لری نتیجه‌سینده گؤیتورک ایمپئریاسی‌نین داغیلماسینا نایل اولدولار. بو ایشلری تکجه چین‌لی‌لر گؤردو؟ تاریخیمیزه نظر سالارساق اوردا باشیمیزا هانسی بلا‌لارین هانسی سبب‌لره گؤره گلدیگینی، بیزیم ده اونلار قارشی‌سیندا هانسی تدبیرلری واختیندا نیه گؤرمدیگیمیزی یاخشی باشا دوشریک.
لازاری بوداکوو، چار روسیاسی‌نین تلبیله تورکجه‌نین ائتیمولوژی لوغتینی هله ۱۸۶۴-جو ایلده ست. پئتئربورقدا چاپ ائتدیرمیشدی. شئرباک، سئوورتیان، جلاوسون، آندراس تیتزه، سوان نیشانیان کیمی‌لر ده تورکجه‌نین ائتیمولوژی لوغتینی حاضرلایان شخص‌لردیر. گؤره‌سن بو قئیری تورک عالیم‌لر نیه ایللر اوزونو گؤز نورو تؤکوب تورکجه‌نین ائتیمولوژی لوغتینی حاضرلادی‌لار؟! گؤره‌سن جلوسون، بوداکوو، سئوورتیان، میرجها علیاده، ژان-پاول رووخ، رادلوفف، بارتهولد کیمی عالیم‌لر اؤز-اؤزلرینه مدنیتیمیزه مهببت دویدوق‌لارینا گؤره ائتیمولوژی لوغت‌لر، اینام دونیامیزلا، حیاتا باخیشیمیزلا، سوسیولوژی قورغوموزلا باغلی بیر ییغین اثری یازیب یاراتدی‌لار؟! اونلارین آتلارلا، مال آرابالارییلا و پیادا گئده‌رک تپدیک‌لری یوزلرله کیلومئترلیک یولو ایندی اونلارین داوامچی‌لاری تییاره‌لرله، معاصر ماشین‌لارلا گئدیب تئلئویزیا پروقرامی و یا آراشدیرما آپارماق مقسدیله اؤلکه‌لریمیزی آددیم-آددیم گزیرلر و گؤتوردوک‌لری قئیدلرین بیر حیسه‌سینی نشریات اورقان‌لاریندا یاییب هم اؤز خالق‌لارینی معین سویه‌ده بیزلر باره‌ده ملوماتلاندیریر، هم ده بیزیم گؤزوموزو بویاییرلار. ایستراتئژی سویه‌دکی معلومات‌لاری ایسه گیزلینجه اؤز دؤولت‌لری‌نین معین دایره‌لرینه تقدیم ائدیرلر. اونلار بو معلومات‌لارلا دا بیزیم ضعیف یئرلریمیزی مویینلشدیریب اوردان بیزه هوجوم چکمیی پلانلاییرلار، سببی ده یئرالتی و یئروستو ثروت‌لریمیزین اونلارین آغیزلارینی سولاندیرماسی‌دیر.
گ. آهمتجان آسئنانین هازیرلادیغی “هون‌لار و تورکوستان” آدلی کیتابی، باخ بو یؤن‌دن اؤنم‌لی‌دیر، چونکو اونو، بیزی اؤزونه دوشمن بیلن بیر میللتین سالنامچی‌لری یازیب‌دیر. ساغول عزیز قارداشیم گ. آهمتجان آسئنا، گؤز نورون، قلمین وار اولسون، میللتینه دویدوغون مقدس مهببتین همیشه آلوولانیب یانسین چونکو حددن آرتیق ماراق‌لی بیر اثره ایمضا آتمیسان.
سئیفددین آلتایلی
۰۷/۰۱/۲۰۱۱
